‘Ritme en polyfonie kleuren ons samenleven’

Pagina's uit de Cahiers Values for Survival 1 en 2 (Beeld Huda AbiFarès)

Kinderen die nu geboren worden halen het jaar 2100, althans de meesten. Hoe zullen zij leven? Daar moeten we nu over nadenken en dat doe je niet in je eentje. Chief Science Officer van Amsterdam Caroline Nevejan brengt tientallen wetenschappers, kunstenaars en beleidsmakers bijeen in een caleidoscopisch beeld van het nu en de toekomst. Een gesprek aan de hand van de vier cahiers Values for Survival, gemaakt in de context van Who is We?, de Nederlandse bijdrage aan de 17de Achitectuurbiënnale in Venetië. 

‘We hebben nieuwe manieren nodig om ons te verhouden tot onszelf, tot de ander en tot de aarde. We voelen nu de pandemie als een crisis, maar het echte probleem is hoe wij leven. De pandemie is een onderdeel van een veel grotere crisis op sociaal en ecologisch gebied. Waar het om gaat is te durven weten wat je kunt weten. Ook als het niet comfortabel is.’  

Twee vragen zijn er. Hoe zullen we samenleven? En: Wie is we?
De eerste vraag staat centraal in de aanstaande 17e Architectuurbiënnale in Venetie en is door curator Hashim Sarkis aan alle deelnemende landen gesteld. De expositie in het Nederlandse paviljoen – die wordt samengesteld door Het Nieuwe Instituut – reageert met de wedervraag: wie is we?

In het Rietveldpaviljoen geven architect Afaina de Jong en kunstenaar Debra Solomon antwoord met respectievelijk de presentaties Multiplicity of Other (meervoudigheid van het andere) en Multispecies Urbanism (stedebouw waarin zorg voor ecologie in de stad prioriteit heeft).
Het parallelle onderzoeksprogramma Values for Survival is samengesteld door bijzonder hoogleraar en Chief Science Officer Caroline Nevejan van de gemeente Amsterdam, in nauwe samenwerking met vormgever Huda AbiFarès. Het krijgt in vier cahiers gestalte, die digitaal gepresenteerd worden op de aanstaande Architectuurbiënnale (22 mei). Twee cahiers zijn inmiddels verschenen.  

De cahiers zijn omvangrijk en ambitieus: ‘een symbiose tussen het visuele en het tekstuele verhaal’, aldus beide samenstellers. Het leest als een papieren stad, waar je als een flaneur eindeloos door de straten dwaalt. Telkens haastend naar de volgende hoek of hoofdstuk, om nog meer te ontdekken.  

Honderden facetten
We hebben de polyfonie van de stad hard nodig’, zegt Nevejan. ‘De honderden facetten van de diamant die de stad is. Er zijn zoveel mogelijkheden, mensen, lagen.’ Nevejan zet in haar praktijk als wetenschapper en als CSO van Amsterdam in op synergie tussen beleid, wetenschap en ontwerp. ‘Steden worden geconfronteerd met de klimaatcrisis. Deze is èn sociaal, èn economisch, èn ecologisch. Niemand kan meer alles overzien in deze tijd van geaccelereerde verandering. Het is noodzakelijk dat onderzoekers, beleidsmakers en ontwerpers samenwerken om deze crises het hoofd te bieden, om interdisciplinaire en effectieve oplossingen te vinden.’  

Samen met collega’s in inmiddels 35 steden is Nevejan met het City Science Initiative een Europees platform voor onderzoek in de stad gestart in 2019. ‘De toenemende complexiteit van de samenleving eist dat we altijd in meerdere lagen denken: sociaal, infrastructuur, ecologie en technologie. Wij als CSO’s treden op als oliemannetjes en -vrouwtjes, wij realiseren een interdisciplinaire en wetenschappelijk methode. De onderzoeksvragen worden mede bepaald door beleidsambtenaren.
Bijvoorbeeld het Programma Circulaire Economie van de gemeente Amsterdam bestaat inmiddels uit meer dan 200 projecten, en is ontstaan in interactie met Oxford hoogleraar Kate Raworth en meerdere Amsterdamse kennisinstellingen nemen hier inmiddels aan deel. Kennisdelen is noodzakelijk. Daarom hebben wij openresearch.amsterdam gebouwd. Op dit platform delen wetenschappers, kunstenaars en beleidsmakers hun onderzoek, kennis en innovatie over Amsterdam en de metropoolregio. Hier kan iedereen zien wie met welke thema’s bezig is.  

Culturele methode
Ook de cahiers zijn gemaakt onder creative commons licentie. Het hele creatieve proces van dit onderzoeksprogramma heeft zich vanwege de rdestricties rondom Covid-19 online afgespeeld. Interessant is dat deze omstandigheid ook deel van het onderzoek werd. ‘Als we elkaar niet meer lijfelijk kunnen ontmoeten, hoe ontwikkelen we dan een werkbare relatie? Hoe creëer je vertrouwen en ontstaan goede ideeën?
In het tweede cahier zie je hoe elk van de vijftien teams een eigen ruimte heeft ontwikkeld. Hun verslag van lokale en internationale onderzoeken, is tegelijk een dagboek, een documentatie van het ontstaan. Aan het onderzoek in dit cahier hebben uiteindelijk, tijdens lock down, een paar honderd mensen meegewerkt.  

‘Het geheim is de juiste mensen bij elkaar brengen. Teams maken. Hoe die teams communiceren is hun keuze. De oudere teams telefoneren, de jongere maken gebruik van Slack. Het draait om uitwisseling. Ik noem het de culturele methode: uitwisselen van plaatjes, teksten, muziek, associatieve beelden, referenties en schetsen in een goede ‘orkestratie’. Elke zending roept een antwoord op, een heen en weer vliegen van reacties, reflecties en ideeën. Zo ontstaan liedjes, theatervoorstellingen, en zo kunnen ook de vragen en antwoorden groeien waarop bestuur beleid kan baseren.’  

Deze wederkerige creativiteit is wat we nodig hebben, zonder de last van hiërarchie. Ook dat is weer die culturele component, benadrukt Nevejan. Het helpt ons door deze tijd heen. Je mag iets uitproberen, schetsen. Ergens op terug komen.  

Ritme
‘Ritme’, zegt Nevejan, ‘is hierbij cruciaal. Wij zijn ritme. Hier zal het derde Cahier over gaan. Het ritme van ons lichaam en onze gewoonten, het ritme van de stad, van de natuur, van de planeet’. Het derde cahier wordt heel visueel. Het zal, als een kinderboek, toegankelijk zijn voor velen.  

Ritme is een belangrijke component van Nevejans onderzoeken. Als bijzonder hoogleraar leidt zij een NWO onderzoek naar het ritme van buurten om de veiligheid en sociale samenhang te vergroten. Ook om te laten zien hoe ver beleidsbeslissingen doordringen in het leven van de stadsbewoners.

‘Het gaat om het herkennen van patronen. Waar zit bewegingsvrijheid voor mensen, waar is het handelingsperspectief? Neem de vervoersarmoede’, geeft Nevejan als voorbeeld. ‘De relatie tussen ouder en kind wordt bepaald door hoe je de stad ontwerpt. Ritme van verkeer en gezin is met elkaar verbonden. Wie voor zijn werk ver moet reizen, moet vroeg op, mist het ontbijt en is pas laat weer thuis. Rijkdom is ook samen ontbijten en fluitend op de fiets naar het werk.’    

De Values for Survival Cahiers bevatten meerdere onderzoeken die het beleid van Amsterdam mede bepalen. Zo zijn er de verhalenvangers. Immers, ook de bijeenkomsten met burgers over de omgevingsvisie van Amsterdam zijn afgelast. Om toch inbreng vanuit de stad te organiseren zijn zeven culturele intermediairs ingehuurd als verhalenvangers. In zeven stadsdelen hebben zij buurtbewoners en ondernemers gevraagd: Wat hebben jullie nodig? De antwoorden vonden hun neerslag in de omgevingsvisie.  
Uit de verhalen die zijn opgehaald in de wijken en buurten blijkt dat mensen behalve betaalbare woningen en een veilige en schone straat ook de geschiedenis van hun buurt willen maken en delen. Het sterkt Nevejan in de overtuiging van het belang van cultuur.  

‘Het ritme van de cultuur is net als dat van de natuur ontregeld. Wij hebben het stuk gemaakt, door onze manier van leven. De massamedia met hun dominante verhalen. Er is nog maar één Assepoesterverhaal, geen tientallen versies meer.
Het onderwijs is cultureel armoedig geworden -nauwelijks muziek- of kunstles. We maken geen toneel meer tussen de schuifdeuren, we zingen niet met elkaar, kennen elkaars liedjes niet. Ambachten verschralen. Wie plakt nog zijn eigen fietsband of naait een jurk?
Eten, mode alles is gekapitaliseerd. Albert Heijn hebben we nog gemeen, die geeft ons samenzijn vorm, maar deze of welke supermarkt dan ook, is niet het centrum van ons welzijn.
Cultuur is het belangrijkste en het meest kwetsbare, net als vertrouwen en liefde. Nu dreigt het vermalen te worden in de machinaties van de tijd. De cultuurgebouwen staan er nog, maar de kunstenaars zijn verdwenen. Wat gaan we hier aan doen?’  

Omslagpunt
'De Future of Governance ‘Deze pandemie kan het omslagpunt blijken tussen twee tijdperken, zoals Jonas Salk (uitvinder van het polio vaccin) al in 1981 betoogde dat zou gebeuren - het tijdperk van het ongebreideld consumentisme, het kortetermijndenken en de competitie, en het tijdperk van kwaliteit van leven, balans en oog voor lange termijn.
We hebben nu de kans om ons opnieuw uit te vinden, hoe het beleid maken er over 100 jaar uit kan zien. In welke balans willen we dan zitten? Verbouwt iedereen groente in zijn eigen tuintje of is er een grote foodprocessor die kant-en-klare pakketjes aan de deuren levert? De mensen die in 2100 leven, zijn al geboren. Hoe willen wij dan leven? En wie zullen wij dan zijn?' 

Caroline Nevejan is de Chief Science Officer van de gemeente Amsterdam en bijzonder hoogleraar Designing Urban Experience, Amsterdam Institute for Social Science Research, Universiteit van Amsterdam.  

http://www.nevejan.org/
https://openresearch.amsterdam/  

 
Marijke Bovens | maart | 2021
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief